Het historische referendum ging donderdagochtend om 8 uur van start. Zo'n 46,5 miljoen geregistreerde kiezers mochten op die historische 23 juni 2016 beslissen over de toekomst van Groot-Brittannië. Ondanks het slechte weer was de opkomst groot: 71 procent van de stemgerechtigden - zo'n 46,5 miljoen kiezers - kwam opdagen. Volgens een niet-officiële peiling van het onderzoeksbureau YouGov zou 52 procent voor 'remain' stemmen en 48 procent voor 'leave'.

Na de sluiting van de stemlokalen om 23 uur Belgische tijd leek het er dan ook op dat het Remain-kamp zou winnen. Nigel Farage, UKIP-leider en boegbeeld van de Leave-campagne, verklaarde donderdagavond zelfs verrassend dat hij dacht dat het Verenigd Koninkrijk in de EU zou blijven. "Het ziet ernaar uit dat 'Remain' het nipt zal halen", zei hij meteen na het sluiten van de stembureaus op Sky News.

Gewonnen

Toen het Leave-kamp in de loop van de nacht op voorsprong kwam, won Farage zijn zelfvertrouwen terug. "Ik durf nu te dromen van een onafhankelijk Verenigd Koninkrijk bij dageraad", tweette hij.

En dat is vrijdagochtend ook een feit gebleken. 51,9 procent van de stemmers heeft zich achter het Leave-kamp geschaard.

De overwinning van het Leave-kamp in het Britse EU-referendum is te danken aan de kiezers in Engeland en Wales. Zij stemden tegen het lidmaatschap van de Europese Unie en zetten nu de deur naar de Brexit wagenwijd open. In Schotland en Noord-Ierland daarentegen werd tégen de Brexit gestemd. De gevolgen kunnen groot zijn.

In Schotland werd in elke kieomschrijving voor EU-lidmaatschap gekozen. Eerste minister Nicola Sturgeon van de Scottisch National Party (SNP) is tevreden met die "clean sweep". "Goed gedaan iedereen", schrijft ze op Twitter. In Noord-Ierland is de uitslag minder eenduidig, maar haalden de EU-voorstanders toch een duidelijke meerderheid.

Farage: "De EU gaat dood"

Farage heeft de pers en de bevolking vrijdagochtend onder luid applaus toegesproken. "Dit is Independence Day", zei hij. "Ik bedank de 17 miljoen mensen die gestemd hebben voor de Brexit. Zij hebben moed getoond. De mensen zijn duidelijk ontgoocheld door het beleid van premier Cameron en dat is hier nog eens zichtbaar."

De leider van UKIP was hard voor de Europese Unie. "De EU is aan het sterven", zei hij. "Er komen steeds meer eurosceptische stemmen op, onder meer in Nederland, Denemarken en Italië. Wie weet volgt hierna dus wel een Nexit. We moeten terug naar soevereinde landen, zonder de vlag van de EU erboven. We zullen handel blijven voeren, hoor. Maar we beslissen dat zelf wel."

Cameron stapt op

De eindoverwinning voor 'Leave' zal Londen onvermijdelijk op een ramkoers met de rest van de Europese Unie zetten. De hele voormiddag was er onduidelijkheid over wat David Cameron zou doen. Eerst werd gezegd dat hij aan zou blijven als Britse premie. Maar in een live-toespraak op televisie kondigde hij toch aan dat hij opstapt.Tegen oktober moet er een nieuwe eerste minister zijn, kondigde Cameron aan.

De keuze van de Schotten en de Noord-Ieren voor Europa kan ook grote gevolgen hebben voor de Britse politiek. De partij van Sturgeon wil dolgraag bij de EU blijven en ook het Noord-Ierse Sinn Féin is pro-Europa. De partij zit in Belfast in de regering en liet vrijdagavond al weten dat de regering in Londen "geen mandaat meer heeft om de economische en politieke belangen van Noord-Ierland te verdedigen".

Pond zakt naar laagste peil sinds 1985

Het Britse pond is intussen naar het laagste peil gedonderd in meer dan dertig jaar. Donderdagnacht was de munt op een bepaald moment 1,3467 Amerikaanse dollar waard, donderdagavond noteerde ze nog op meer dan 1,50 dollar.

Het pond verloor in één nacht tijd maar liefst 9,5 procent van zijn waarde, het grootste verlies ooit genoteerd. In oktober 2008 sleurde de financiële crisis de munt 5,9 procent naar beneden.

Ook de euro is vrijdagochtend flink onderuitgegaan ten opzichte van de dollar. Toen bekend werd dat de voorstanders van een vertrek van Groot-Brittannië uit de Europese Unie na het tellen van twee derde van de stemmen een voorsprong hadden, zakte de eenheidsmunt verder.

De euro was omstreeks 5.35 uur 1,1014 dollar waard. Dat was bij het slot van de Europese beurzen op donderdag nog 1,1373 dollar.

Tusk: "Unie met 27 lidstaten behouden"

"We zijn vastberaden om onze unie met 27 lidstaten te behouden. De Europese Unie blijft ons kader voor onze gemeenschappelijke toekomst." Zo heeft Europees president Donald Tusk vrijdag gereageerd.

Tusk erkende dat Europa een ander resultaat had gewenst. Het vertrek van de Britten uit de Unie heeft "dramatische" gevolgen, maar "het is niet het moment voor hysterische reacties". De Europese president sprak de voorbije dagen met alle leiders van de lidstaten en Europese instellingen. "We zijn vastberaden om onze unie met 27 lidstaten te behouden. De Europese Unie blijft ons kader voor onze gemeenschappelijke toekomst."

Dinsdag en woensdag vindt in Brussel een al langer geplande Europese top plaats. Tusk deelde mee dat de 27 leiders in de marge van die top al een eerste keer zonder de Britse premier David Cameron zullen vergaderen. Ze nemen zich voor "een reflectie over de toekomst van de Europese Unie op te starten."

Tusk beklemtoonde dat er geen juridisch vacuüm zal ontstaan. Tot Groot-Brittannië formeel vertrekt, blijven de Europese regels en de rechten en plichten van het lidmaatschap er gewoon van kracht.

Voorzitter Europees Parlement: "We hadden dit verwacht"

Martin Schulz, de voorzitter van het Europees Parlement, zei vrijdagochtend niet geschokt te zijn door de resultaten. "We hadden dit verwacht", zei hij. "We waren hierop voorbereid. Ik ga nu overlegen met Angela Merkel om een kettingreactie te voorkomen en ervoor te zorgen dat er dus geen andere landen het voorbeeld van de Britten volgen." Schulz gaf ook aan te hopen dat met de Euro niet zal gebeuren wat momenteel met de Pond aan het gebeuren is.

Gaat Nederland de Britten achterna?

Geert Wilders en zijn Nederlandse extreemrechtse PVV waren er vrijdagochtend snel bij om de Britten te feliciteren. "Donderdag 23 juni gaat de geschiedenis in als Independence Day. De eurofiele elite is verslagen. Groot-Brittannië wijst Europa de weg naar de toekomst en de bevrijding. Het is nu tijd voor een nieuwe start, vertrouwend op eigen kracht en soevereiniteit. Ook in Nederland", laat de partij in een reactie weten.

Wilders wil met Nederland het Britse voorbeeld volgen. "Wij willen weer de baas worden over ons eigen land, ons eigen geld, onze eigen grenzen en ons eigen immigratiebeleid. Als ik premier word, dan komt er ook hier in Nederland een referendum over het verlaten van de Europese Unie. Laat het Nederlandse volk spreken", aldus Wilders.

Ook andere landen zouden nu kunnen nadenken over een vertrek uit de EU. Maar wie?

Premier Michel: "Een zware klap voor Europa"

De Belgische premier Charles Michel (MR) heeft vrijdagochtend een persconferentie gegeven. "De keuze van de Britten is niet de keuze die we wilden of die we hoopten", zei de teleurgestelde Michel. "Maar we moeten ze respecteren. De bal ligt nu in het kamp van de Britse regering. Ik hoop dat er binnen de twee jaar nieuwe vorm van samenwerking gevonden kan worden. Het is daarom heel belangrijk om het hoofd koel te houden en rustig te blijven."

"Dit is een zware klap voor het Europese project", zei Michel. "Dat project was de mooiste droom van de vorige eeuw. Nu moeten we dit momentum gebruiken om op een hedendaagse manier te zoeken naar een manier op het voort te zetten op de best mogelijke manier, waar iedereen baat bij heeft. We zijn wakker geworden in een ander Europa. Nu moeten we zo snel mogelijk een conclaaf houden over de toekomst van de EU en er het beste van maken."

Bourgeois: "Slechte dag voor Europa en Vlaanderen"

Vlaams minister-president Geert Bourgeois is een beetje bang door het resultaat van het referendum in Groot-Brittannië. "Het is onbekend terrein, ja", zei hij vrijdagochtend op VTM. "Het is nooit eerder gebeurd dat zo'n grote lidstaat eruit stapte. Het is een slechte dag voor de Europese Unie, voor Groot-Brittannië en voor Vlaanderen."

Volgens Bourgeois wordt het nu zaak om verstandig te handelen. "Alles hangt af van de manier waarop uit elkaar gegaan wordt. We moeten een goed vrijhandelsakkoord sluiten, want Groot-Brittannië is de op drie na belangrijkste exportmarkt voor Vlaanderen. We zouden er heel erg onder lijden als dit niet verstandig aangepakt wordt, onder meer qua werkgelegenheid. Hopelijk spelen er geen revanchegevoelens tegenover de Britten."

De Brexit zou in Vlaanderen tot 12.000 jobs kunnen kosten. "Dat is het slechtste scenario", zegt Bourgeois. "Hopelijk komt het zover niet. We moeten het nu goed aanpakken."

Voka: "Grote periode van onzekerheid breekt aan"

Ook de Vlaamse werkgeversorganisatie Voka vreest de gevolgen van de Brexit. "Veel van onze bedrijven zijn afhankelijk van de export naar het Verenigd Koninkrijk. Met een Brexit begeven we ons op onbekend terrein, het is dus nog maar de vraag hoe dit in de toekomst zal verlopen", reageert gedelegeerd bestuurder Hans Maertens. "Een grote periode van onzekerheid breekt aan." Op langere termijn zal er wellicht een evenwicht gevonden worden, maar tot dan zal de onzekerheid economische gevolgen hebben.

De Brexit-werkgroep onder leiding van Paul Buysse die de federale regering instelde, moet nu de opties bekijken en de impact in kaart brengen, aldus Maertens.

Europa moet zich na een zwarte dag voor het Europees project dan weer bezinnen over de toekomst. "De Britten hebben vandaag gekozen met het hart, niet met het hoofd. Het Europees project heeft de voeling met de burgers verloren. Er ligt een verpletterende verantwoordelijkheid bij de Europese leiders om het tij dringend te keren." Niemand is gebaat bij een zwakker Europa, aldus Maertens.

N-VA: "Geen nood aan EU-superstaat"

Volgens de N-VA-Europarlementsleden hebben mensen die denken dat de Europese Unie nu nood zou hebben aan een grote sprong richting Europese superstaat ongelijk. "Zowel voor Europa als voor Vlaanderen is dit geen goede zaak", reageert Sander Loones. "Helaas hoor ik dat sommige eurofiele politici nog steeds het zonlicht ontkennen. Uit dit resultaat leiden zij af dat we nu nood zouden hebben aan een grote sprong richting Europese superstaat. Zij vergissen zich. Ook in Vlaanderen, Nederland, en de rest van de Unie morren de burgers."

Volgens N-VA heeft de Europese Unie nood aan realisme. "Een Europese Unie die duidelijk grenzen stelt, klare taal spreekt en wél woord houdt", zo meent Loones. "En dus moeten wij bijvoorbeeld de asielcrisis en de sociale zekerheidsmigratie aanpakken, moeten we afrekenen met al te detaillistische Europese bemoeienissen en ook een belangrijke rol toekennen aan sterke en verantwoordelijke lidstaten."

Zijn collega Helga Stevens waarschuwt voor "kleinzielige wraakacties". "Het Verenigd Koninkrijk is vandaag onze vierde belangrijkste handelspartner, goed voor tienduizenden jobs in Vlaanderen. We hebben er dus alle belang bij om uitstekende relaties met hen te blijven onderhouden."

N-VA koos er twee jaar geleden voor om in de Europese fractie van de Britse conservatieven te zetelen. Hun fractie krijgt een zware klap. "We verliezen hiermee een sterke bondgenoot, maar N-VA staat lang niet alleen met haar analyse", meent Anneleen Van Bossuyt. Volgens haar is het "duidelijk dat we meer dan ooit moeten investeren in een netwerk van gelijkgezinde partijen in verschillende lidstaten". De partij ziet in Europees president Donald Tusk alvast "een doordrongen eurorealist".

Van Brempt: "Geen Europa alleen voor de happy few"

Europa moet sterker worden om "mensen beter te beschermen tegen de gevolgen van globalisering" en "mag er niet enkel zijn voor de happy few". Dat is het inhoudelijke antwoord dat Europa volgens SP.A-Europarlementslid Kathleen Van Brempt moet geven op de zege van Leave in het Britse referendum.

"Mensen die het moeilijk hebben, met lage lonen en precaire statuten, zijn in het immigratieverhaal meegezogen. Dat argument is misbruikt, maar ik begrijp hen wel", zo analyseert Van Brempt het resultaat. Maar de globalisering zal niet verdwijnen, merkt Van Brempt op, dus moet Europa mensen beter beschermen tegen de gevolgen ervan. Ze pleit onder meer voor de aanpak van misbruiken van het vrije verkeer van personen.

Europa moet nu met de Britse regering onderhandelingen opstarten over de toekomstige relaties. Van Brempt wil de Britten "dezelfde rechten als de Noren" geven. "Als ze toegang tot de interne markt willen, zal het inclusief het vrije verkeer van personen zijn. Geen beleid à la carte, want dat heeft de EU niet veel bijgebracht."

De EU zelf moet zich nu "in alle openheid" bezinnen, meent Van Brempt. "Het probleem ligt bij de lidstaten, niet bij het Europees Parlement", zo maakt ze zich sterk. Volgens de SP.A'ster willen eurosceptici met dit soort referenda immers verdeeldheid zaaien op het continent. In Groot-Brittannië blijkt alvast hoe "onverenigd" het Verenigd Koninkrijk is. En niet enkel geografisch. "Jonge kiezers staan wel heel erg achter het Europese project. Zij moeten nu toezien hoe de oudere generatie de toekomst van Groot-Brittannië hypothekeert."

Rutten: "Nu naar eigen toekomst kijken"

Open VLD-voorzitter Gwendolyn Rutten betreurt, maar respecteert naar eigen zeggen de beslissing van het Britse volk om uit de Europese Unie te stappen. "Nu is het aan ons om naar onze eigen toekomst te kijken. Ik roep op om dat vol zelfvertrouwen te doen", stelt ze. "De positieve kracht van samenwerking is zoveel sterker dan de negatieve spiraal van versplintering. Laten we vooruit gaan met iedereen die wél gelooft in Europa."

Rutten wil van Europa opnieuw een succesverhaal maken, want de toekomst van ons land en die van de EU zijn volgens haar onlosmakelijk met elkaar verbonden. "De uitdagingen en problemen van vandaag zijn internationaal. Ze overstijgen de grenzen van één enkel land. Samenwerking zorgt voor vrede en vooruitgang", zegt ze.

"We hebben na de Tweede Wereldoorlog een uniek project gemaakt, vandaag staat dat op de helling. Het is aan deze generatie om het Europees verhaal opnieuw en versterkt te laten leven. We steunen daarom ook de oproep van eerste minister Charles Michel om een Europese bijeenkomst te organiseren, zonder het Verenigd Koninkrijk, over de toekomst van de Unie."

VBO: "Europa moet zich bezinnen"

De keuze van de Britten om de Europese Unie te verlaten, zal de handelsrelaties verzwakken, onzekerheid creëren en het gewicht van de Europese Unie op het internationale toneel doen afnemen. Dat vreest het Verbond van Belgische Ondernemingen. Europa moet zich nu bezinnen over het Europese project en de kerntaken van de EU, aldus de werkgevers.

Volgens de werkgeversorganisatie is het belangrijk om op korte termijn twee zaken te realiseren: de organisatie van een ordentelijke scheiding, om de onzekerheid weg te werken, en een nieuwe en duurzame relatie met de Britten onderhandelen.

Maar het VBO stelt zich ook de vraag hoe het zover is kunnen komen. "Europa moet zich nu bezinnen over hoe we het Europese integratieproces kunnen voortzetten aan een tempo dat gesteund wordt door de bevolking en de ondernemingen", aldus gedelegeerd bestuurder Timmermans. De EU moet zich nu focussen op de kerntaken en de uitdagingen, bijvoorbeeld de concurrentiekracht, asielcrisis, energiekosten- en bevoorradingszekerheid en infrastructuur, stelt hij.

"Om steun te vinden bij de bevolking zal Europa beter moeten communiceren over zijn voordelen in het dagelijkse leven van de burgers", besluit Timmermans.

Econoom: "Economische gevolgen zullen niet min zijn"

De economische gevolgen van de Brexit zullen volgens KBC-econoom Koen De Leus niet min zijn. "Dit zal een enorme vertrouwensschok met zich meebrengen", stelt hij in een verklaring.

De Leus vreest op de korte termijn een fors negatieve invloed op de Britse economie. "Ook in Europa zal dit een vertrouwensschok teweeg brengen. Daar bovenop is er de financiële schok met een stevige verstrakking van de financiële condities."

Zo wijst De Leus op de oplopende spreads op obligaties, zeker op die van de "perifere landen". "Dat zal ongetwijfeld ook een verstikkend effect hebben op de economie."

Met de zeer forse daling van het pond, naar het laagste niveau in 30 jaar, ziet de econoom de koopkracht van de Britten "gigantisch onderuit gaan". Ook zullen de exporteurs naar het Verenigd Koninkrijk te lijden hebben.