“We zagen hem zelden ’s ochtends”, zegt Brunhilde Pomsel terwijl ze terugdenkt aan haar voormalige baas. “Als een kleine hertog trippelde hij de trappen van zijn kleine paleis nabij de Brandenburgse Poort op, door zijn bibliotheek naar zijn prachtige kantoor op Unter den Linden.”

Ze lacht bij de gedachte aan hoe elegant het meubilair was en hoe ongedwongen de sfeer was op het kantoor van Joseph Goebbels, waar zij in een voorkamer werkte met vijf andere secretaresses.

“We wisten altijd wanneer hij aangekomen was, maar zagen hem normaal pas wanneer hij het kantoor verliet. Hij kwam dan door een deur die rechtstreeks bij ons uitkwam, zodat we hem nog vragen konden stellen of konden laten weten wie er gebeld had. Soms kwamen zijn kinderen op bezoek en ze waren altijd dolenthousiast om papa te bezoeken op het werk. Ze waren erg beleefd, deden een buiging en schudden ons de hand.”

“Een gewone job”

Onlangs kwam op het filmfestival van München ‘A German Life’ uit, samengesteld uit een dertig uur durende conversatie met Pomsel. Op 105-jarige leeftijd geeft ze een van haar eerste en laatste diepgaande interviews.

“In de korte periode die mij nog rest - en ik hoop dat het eerder maanden dan jaren zullen zijn - houd ik me vast aan de hoop dat de wereld nooit opnieuw zal omkeren zoals toen. Er zijn onlangs nochtans enkele gruwelijke ontwikkelingen geweest. Ik ben opgelucht dat ik nooit kinderen gekregen heb waarover ik me zorgen moet maken.”

Maar waarom doorbreekt ze nu haar jarenlange stilte? “Het heeft absoluut niets te maken met het zuiveren van mijn geweten”, klinkt het. Hoewel ze toegeeft dat ze zich in de kern van de nazipropaganda bevond - met taken als het manipuleren van de statistieken van gesneuvelde soldaten en het overdrijven van het aantal verkrachtingen van Duitse vrouwen door het Rode Leger - heeft ze haar werk altijd gezien als een “gewone job”.

In een roes

Van berouw is er bij Pomsel amper sprake. Naar eigen zeggen handelde ze gewoon op dezelfde manier als de meeste andere Duitsers.

“Tegenwoordig zijn er veel mensen die zeggen dat ze in opstand zouden gekomen zijn tegen de nazi’s. Ik geloof graag dat ze dat oprecht menen, maar geloof mij: de meesten zouden het niet gedaan hebben”, aldus Pomsel.

Na de opkomst van de nazipartij was het hele land in een soort roes. Dat was bij Brunhilde Pomsel niet anders. Op 31-jarige leeftijd had ze een goedbetaalde job als secretaresse bij de staatsomroep. In 1942 beval iemand haar aan voor een transfer naar het ministerie van Propaganda. “Alleen een ernstige ziekte zou me toen tegengehouden hebben”, zegt ze. “Ik was gevleid. Het was een beloning omdat ik de snelste typiste van het radiostation was.”

Medelijden

Haar voormalige baas herinnert ze zich als “klein maar goed verzorgd”. Volgens haar had hij een “goed voorkomen”, droeg hij “kostuums van de beste makelij” en had hij altijd een “licht gebruinde huid”.

Door zijn fysieke handicap - zijn ene been was tien centimeter korter dan zijn ander - had ze soms een beetje medelijden met hem. “Maar dat medelijden verdween doordat hij een klein beetje arrogant was”, vertelt ze. “Verder was er echt niets aan te merken op hem.”

Pomsel herinnert zich het dossier van de activiste en studente Sophie Scholl, die actief was in de verzetsgroep ‘Witte Roos’, nog goed. Scholl werd geëxecuteerd voor hoogverraad in februari 1943 na het verspreiden van folders tegen de oorlog aan de Universiteit van München. “Ik kreeg van één van de bijzondere adviseurs van Goebbels de opdracht om het dossier in de kluis te leggen zonder er naar te kijken. Dus deed ik dat”, zegt Pomsel. “Ik was blij dat hij mij vertrouwde, en mijn drang om dat vertrouwen niet te schenden was groter dan mijn nieuwsgierigheid.”

“Wij wisten niks”

De voormalige secretaresse weet nog hoe het leven van haar levendige, roodharige Joodse vriendin Eva Löwenthal steeds moeilijker werd nadat Adolf Hitler aan de macht was gekomen. Pomsel was ook geschokt door de arrestatie van een populaire omroeper bij het radiostation, die naar een concentratiekamp werd gestuurd omdat hij homo was.

Maar volgens haar leefde ze grotendeels in haar eigen wereldje waarin ze niet op de hoogte was van de vernietiging door het naziregime. “Ik weet dat niemand ons dezer dagen gelooft”, zegt ze. “Iedereen denkt dat wij alles wisten. Wij wisten niks, alles werd zeer goed geheimgehouden.”

Ook toen de Joden “verdwenen” waren, geloofde ze dat ze naar dorpen in het Sudetenland waren gestuurd omdat die gebieden nood hadden aan een nieuwe bevolking. “We geloofden het, we slikten het en het leek allemaal perfect mogelijk.”

Met stomheid geslagen

De dag na de verjaardag van Hitler in 1945 maakte abrupt een einde aan haar leven zoals ze het kende. Goebbels en zijn entourage werden bevolen om zich bij Hitler te voegen in zijn ondergrondse schuilkelder, de Führerbunker, tijdens de laatste dagen van de oorlog. “Het voelde alsof er iets gestorven was in mij”, zegt Pomsel. “We probeerden niet zonder alcohol te vallen. Dat was nodig om verdoofd te blijven.”

Op 30 april kwam Günther Schwagermann, de assistent van Goebbels, het nieuws vertellen dat Hitler zichzelf van het leven had beroofd, gevolgd door Goebbels. “We vroegen hem: en zijn vrouw ook? Ja. En de kinderen? De kinderen ook. We waren met stomheid geslagen.”

Samen met de andere secretaresses kreeg ze de opdracht om witte voedselzakken te versnijden en om te toveren tot een grote overgavevlag. Brunhilde Pomsel werd nadien gearresteerd en veroordeeld tot vijf jaar opsluiting in verschillende Russische gevangeniskampen in en rond Berlijn. “Het was geen rozengeur en maneschijn”, is het enige dat ze over die periode kwijt wil.

Naar eigen zeggen drong het besef van de Holocaust pas tot haar door bij haar thuiskomst. Pomsel hervatte haar leven als voordien en vond opnieuw werk als secretaresse bij de staatsomroep. Ze genoot een bevoorrecht leven met een goedbetaalde job vooraleer ze in 1971 op 60-jarige leeftijd op pensioen ging.