25 jaar geleden bestond ze gewoon niet, de gemarmerde rivierkreeft. Eén enkele mutatie in één rivierkreeft heeft uiteindelijk geleid tot het ontstaan van de gemarmerde soort. Dat ze er 25 jaar geleden nog niet was, wil echter niet zeggen dat er maar enkele van de diertjes zijn. Integendeel: ze zijn intussen alom vertegenwoordigd. Je kan ze zelfs kopen in dierenwinkels in Duitsland en op meerdere plaatsen komen ze veelvuldig voor in rivieren. Duits bioloog Frank Lyoko van het Duitse Kreeftenonderzoekcentrum kon bijvoorbeeld samen met 2 anderen op een uur tijd meer dan 150 rivierkreeften vangen, gewoon met hun handen.

Hoewel de gemarmerde rivierkreeft nu dus veel voorkomt, is het toch een van de meest opmerkelijke soorten bekend in de wetenschap. De mutatie heeft de kreeft namelijk in staat gesteld zichzelf te klonen. Daardoor kon de soort zich verspreiden over zowat heel Europa en verovert het dier nu ook andere continenten. De marmerkreeft is intussen zelfs al tot op het eiland Madagascar geraakt. Daar arriveerde de rivierkreeft rond 2007. Nu, zo’n 10 jaar later, zitten er miljoenen van die kreeften in de rivieren in Madagascar en bedreigt de soort inheemse kreeftsoorten.

Honderden eitjes in één keer

Het is een hobbyist die in 1995 het eerste exemplaar ervan opmerkte. Hij gaf het toen de naam ‘Texas rivierkreeft’. Die hobbyist was bijzonder verbaasd over de hoeveelheid eieren die één enkele rivierkreeft kon leggen, dat waren er namelijk honderden.

Nadien gaf de hobbyist een aantal van die kreeften aan vrienden, waarna er plots honderden marmerkreeften in dierenwinkels in Duitsland en daarna ook elders opdoken. Maar niet alleen daar: veel van die kreeften (en de kreeften die voortkwamen uit nieuwe eieren) werden uiteindelijk door die vrienden uitgezet in rivieren.

Paren is niet nodig

Wat de hobbyist en zijn vrienden nog niet wisten op dat moment, was dat het dier die honderden eieren kon leggen zonder eerst te hebben gepaard. Alle rivierkreeften bleken vrouwelijk en konden zichzelf reproduceren. In 2003 konden wetenschappers ook officieel bevestigen dat marmerkreeften zichzelf inderdaad konden klonen.

Sinds ze ontstonden in de jaren ‘90 door die mutatie, hebben de gemarmerde kreeften zichzelf dus exponentieel kunnen vermenigvuldigen. “Je begint met één dier en een jaar later heb je er honderden van”, zegt Lyko. Elke marmerkreeft kan dus een hele populatie opstarten.

Madagascar

Wat daar ook nog toe heeft bijgedragen, is dat die kreeften wel wat tegen een stootje kunnen. Zo bleken ze in staat om honderden meters over land te wandelen om bijvoorbeeld in een andere rivier of in een ander meer terecht te komen. Op die manier verspreidde de marmerkreeft zich steeds meer en begon ze ook in andere delen van Europa dan enkel Duitsland op te duiken. Meer nog: intussen zitten er dus ook in Madagascar en bijvoorbeeld Japan marmerkreeften.

Extra DNA

Verder onderzoek van de marmerkreeft heeft onthuld dat de soort banden heeft met de Procambarus Fallax, een moeraskreeft die in het wild enkel in zijrivieren van de Satillarivier in Florida en Georgia in de VS voorkomt. De nieuwe soort is uiteindelijk ontstaan nadat twee van die moeraskreeften, vermoedelijk in een aquarium in Duitsland, paarden en een van de twee een mutatie had in een geslachtscel. Of het om een eicel of spermacel ging, konden wetenschappers (nog) niet achterhalen. Normale geslachtscellen bevatten elk een enkele kopie van elk chromosoom. Maar de geslachtscel van de gemuteerde rivierkreeft had er twee. Op een of andere manier zijn die twee geslachtscellen met elkaar gefuseerd en produceerden ze een vrouwelijke rivierkreeft met drie kopieën van elk chromosoom in plaats van de normale twee. En vreemd genoeg had die gemuteerde, nieuwe rivierkreeft ook geen misvormingen als gevolg van al dat extra DNA. Al de nakomelingen bleken identieke kopieën te zijn, allemaal dus met die drie sets van chromosomen. De nakomelingen zijn dus klonen van het allereerste exemplaar.

Omdat er dus ook geen mannelijke marmerkreeften zijn, kunnen de marmerkreeften niet echt paren met eigen soortgenoten. Paren met bijvoorbeeld de mannelijke moeraskreeften kan wél, maar omdat de chromosomen niet meer overeenkomen, komen uit die paringen geen nakomelingen.

Daarom werd de marmerkreeft in december van 2017 door Lyko en zijn collega’s officieel erkend als een aparte soort, die de naam Procambarus Virginalis kreeg.

Verbod

Omdat ze zich in een verbazingwekkend tempo voortplanten, verspreiden ze zich ook razendsnel over Europa en de rest van de wereld. Zelfs tot in Madagascar dus. In Noord-Amerika komen ze voorlopig niet voor in het wild, enkel bij hobbyisten. Maar omdat ze grote schade kunnen veroorzaken aan het milieu en aan andere soorten als ze uiteindelijk wél in het wild zouden terechtkomen, zijn marmerkreeften bijvoorbeeld intussen verboden in onder andere de staten Missouri en Tennessee. Ook de EU heeft intussen verboden om de soort te verspreiden of nog uit te zetten in het wild.

Er zijn verschillende soorten rivierkreeften, die allemaal gemeenschappelijk hebben dat ze in zoet water leven, in tegenstelling tot vrijwel alle andere kreeften.