Vermijden dat het nu al volgebouwde Vlaanderen nog meer groen verliest. Dat was de filosofie achter de betonstop. Want momenteel verdwijnen elke dag zeven voetbalvelden aan open ruimte. Tegen 2040 moet het daarmee afgelopen zijn. Maar de bouwstop die de vorige Vlaamse regering wou invoeren, gooide de huidige Vlaamse ploeg – met dezelfde partijen – van tafel. En het te beladen woord “betonstop” is vervangen door “bouwshift”. De bouwwoede moet minder, maar de ingrepen moeten niet zo drastisch zijn. Omdat er geen draagvlak voor is, meent de Vlaamse regering.

Een manier om dat draagvlak te vergroten, is de vergoeding te verhogen voor wie bouwgrond heeft, maar daar straks niets meer op mag neerpoten omdat het open ruimte wordt. Jambon I besliste die grond voortaan volledig en tegen de marktwaarde te compenseren. Tot nu toe was dat maar 80 procent van de aankoopwaarde, mits indexering.

Alleen is de vraag wie dat allemaal gaat betalen. Volgens professor stedenbouw Tom Coppens (UA) is het nog onduidelijk hoeveel dat zal kosten. Volgens een studie zou dat 12,2 miljard euro zijn om 20.000 hectare bouwgrond een andere bestemming te geven en die volledig te vergoeden.

Geld van gemeenten

Zuhal Demir kijkt daarvoor vooral naar de steden en gemeenten. “Alles staat of valt met een goede samenwerking met de lokale besturen. Zij hebben belangrijke bevoegdheden en beslissen over het leeuwendeel van de vergunningen. Ik reik hen nu meerdere tools aan om de bouwshift en de daling van de ruimte-inname te realiseren”, zegt de N-VA-minister.

Vlaanderen trekt wel geld uit – 15 miljoen euro in 2020 en een kleine 200 tegen 2024 – om open ruimte te maken van gronden die nu al zo goed als onbebouwbaar zijn door een groot overstromingsrisico. De Vlaamse middelen zullen in eerste instantie daarvoor worden ingezet, benadrukt Demir. Alleen gaat het maar om zo’n 600 hectare woon(uitbreidings)gebied, een kleine fractie van de totaal te herbestemmen oppervlakte dus.

De steden en gemeenten laten nu al weten dat zij het geld niet hebben om al de rest te doen. “Wij staan achter de principes van de bouwstop en willen daar een rol in spelen, maar als de Vlaamse regering verwacht dat wij de planschade betalen, dan zal het niet lukken. Dat is onbetaalbaar voor de lokale besturen”, zegt Nathalie Debast, woordvoerster van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG). Zij geeft toe dat de gemeenten 600 miljoen krijgen uit een fonds voor de open ruimte, maar wijst er tegelijkertijd op dat dat veel te weinig is en dat dat geld ook niet dient om planschade te betalen.

Kip met gouden eieren

Expert Tom Coppens ziet niet in hoe Vlaanderen zo ooit tot veel meer open ruimte zal komen. “Ik snap niet welke strategie hierachter zit. De Vlaamse regering speelt de bal door naar de gemeenten, die hier geen geld voor hebben”, zegt de prof. Ook een andere maatregel – waardoor je bouwrechten in slecht gelegen landelijke gebieden kunt ruilen voor extra bouwrechten in centra – heeft volgens Coppens weinig kans op succes.

Ook de oppositie is teleurgesteld. “De Vlaamse regering doet maar 10 procent van wat er zou moeten gebeuren en schuift de factuur door naar de gemeenten en de komende generaties. De betonstop zal zo niet worden uitgevoerd”, zegt Vlaams Parlementslid Mieke Schauvliege (Groen). Eenzelfde geluid valt te horen bij Bruno Tobback (SP.A). “Dit werkt niet zolang Demir er het geld niet voor voorziet. En de gemeenten gaan hun kip met de gouden eieren – bouwen op hun grondgebied betekent extra inkomsten – niet slachten.”