U vraagt, wij draaien. Elke zaterdag leest u bij ons de verhalen die u ons zelf aanreikt. Deze keer: Is de houten achtbaan uit 1913 die op de Gentse wereldexpo stond elders heropgebouwd? Qua lengte en snelheid zou het vandaag een wereldtopper zijn. Geen idee of de achtbaan nadien elders werd heropgebouwd? Benjamin Bruyninckx

Zeg wereldexpo, en wij denken ’58. Brussel, omdat we die van 1913 in Gent alweer vergeten zijn. Nochtans was die expo net zo opmerkelijk. Met de Floraliënhallen die er speciaal voor gebouwd werden, met een Caïrostraat en exposanten in lange gewaden, met Filipijnse geëxposeerden waarnaar je kon gaan kijken. Minstens één Filipino liet in Gent het leven, door tuberculose. Foute boel.

Twijfelachtig

De lezersvraag richt zich tot wat een prettiger gedeelte van de expo lijkt. Naar de rollercoaster die in 1913 gebouwd werd, op de site waar renners in deze maand van het jaar normaal de Zesdaagse afwerken met snelheden tot 75 kilometer per uur. Welnu, die rollercoaster ging in 1913 dubbel zo snel volgens de archieven. Een snelheid “van 8 tot 150 per uur” vind je terug. Op een houten staketsel met twee kilometer aan rails. Twijfelachtig of het echt zo snel ging, denkt onze lezer. “Die in Walibi heeft een track van één kilometer en haalt 80 kilometer per uur.”

De heer Bruyninckx werd een kenner van het actuele aanbod in binnen- en buitenland, dankzij “het beroep van leraar met toch wel veel vrije tijd in de zomer, plus twee kinderen en één vrouw en bijbehorende schoonfamilie uit Noorwegen. Op de heen- en terugweg pikken we altijd wel enkele pretparken mee.” Hij weet ook dat de snelste achtbaan van België nu in Bobbejaanland staat: de Fury haalt 106 per uur. Zou de achtbaan uit 1913 écht sneller geweest zijn?

Geen rem

Om het attractiepark in het Citadelpark uit te baten deed Gent een beroep op het Britse bedrijf Ghent Syndicate 1913 Limited, zegt Jos Billen. Hij dook in 2013 in de expo ter ere van het honderdjarige jubileum en is nooit gestopt. De nieuwe Scenic railway moest een blikvanger van de expo zijn, en dat lukte. Twee aaneengekoppelde rijtuigen vlogen van de laagte omhoog op een lengte van 1 kilometer, tot groot vermaak van diegenen die in het voertuig zaten, en nog meer van de toeschouwers die zeer talrijk aanwezig waren, schreef Het Volk.

Op 26 april opende koning Albert I mee de expo. Maar op 15 mei liep het mis. Het mechanisme waarbij de wagentjes onderaan ‘vastgegrepen’ werden door een soort klauw, begaf het. “Om kosten te besparen was er blijkbaar geen rem”, zegt Billen, “maar kwamen de karretjes op het laagste punt weer tot stilstand dankzij een soort blokken op de rails.” Die avond schoten de karretjes los nog vóór ze tot het hoogste punt getakeld werden, terug de dieperik in. Richting Georges Millar, medewerker die het gevaarte trachtte te stoppen. Millar werd over het staketsel geslingerd. Op 17 mei werd de overlijdensakte van de Britse vijftiger opgesteld.

In november liep de Wereldexpo in Gent af, en liep het proces tegen de uitbaters van de achtbaan verder in de Correctionneele Rechtbank van Gent, getuige de Gazette van Gent in januari 1914. Onder meer ene Morgan werd vervolgd “wegens het veroorzaken van kwetsuren, die den dood voor gevolg hadden, dit bij gebrek aan voorzorgen”. Het proces stokte, omdat de Eerste Wereldoorlog begon.

Dus neen, de Gentse achtbaan werd later niet meer op dezelfde manier nagebouwd, zegt Jos Billen. Ghent Syndicate 1913 Ltd., ook verantwoordelijk voor het Filipijnse debacle, ging failliet.

Nu zijn er in Europa nog verschillende (gerenoveerde) achtbanen die doen denken aan de houten constructie uit Gent. In het Engelse Kent of in Kopenhagen, waar je in pretpark Tivoli wellicht het dichtst bij de oorspronkelijke ervaring komt. De Rutschebanen daar werd in 1914 gebouwd en wordt bediend door een bremseman: een meerijdende man die de rem bedient. Een update van de betreurde Millar, zeg maar. Topsnelheid van die Deense roetsjbaan: 60 per uur.

Grootheidswaanzin

Hoe snel de achtbaan in Gent maximaal ging, is lastig te achterhalen. Maar lector fysica Jouri Van Landeghem (Hogeschool Gent) houdt rekening met de lengte van de achtbaan (zo’n 100 meter) en de hoogte van de helling (29 meter) om in te schatten dat de maximumsnelheid onmogelijk boven 90 kilometer per uur kon liggen, wrijving door wind of rails buiten beschouwing. Géén 150 per uur, dus.

In Gent bekijkt Jos Billen momenteel de mogelijkheden om op de originele site een Expo 1913-museum te openen. De achtbaan zal hij er niet reconstrueren, foto’s zoals die bij dit stuk kunnen wel de grootsheid – of grootheidswaanzin – van de Britse bouwers illustreren.

U vraagt, wij draaien. Stuur uw mailtje naar nu@nieuwsblad.be