Volgens het oppositiekanaal Nexta, dat door Protasevitsj werd opgericht, werd de Ryanair-vlucht Athene-Vilnius omgeleid na een “bomalarm”. Ryanair zelf verklaart dat het door de luchtvaartleiding van Wit-Rusland werd ingelicht over een “potentiële veiligheidsdreiging” en instructies kreeg om de vlucht om te leiden “naar de dichtstbijzijnde luchthaven, Minsk”. De brandweer rukte in groten getale uit naar de internationale luchthaven van Minsk.

Even daarna meldden lokale media dat de Wit-Russische autoriteiten de vlucht tot landen hadden gedwongen om Protasevitsj te arresteren. Naar verluidt zou de Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko persoonlijk het bevel hebben gegeven om de Ryanair-vlucht aan de grond te zetten. De persdienst van het Wit-Russische presidentschap bevestigde dat er een gevechtstoestel werd uitgestuurd om het toestel te onderscheppen.

Medepassagiers getuigen dat Roman Protasevitsj minutenlange angst doorstond toen hij besefte dat de Ryanair-vlucht waarop hij zat, zou worden omgeleid naar Minsk, waar hij kort daarna zou worden gearresteerd.

“Hij begon in paniek te raken en te zeggen dat het door hem kwam,” vertelde Monika Simkiene, een 40-jarige Litouwse vrouw aan het Franse persagentschap AFP. “Hij richtte zich tot de mensen en zei dat hem de doodstraf te wachten stond”, vertelde ze. Toch leek hij “zeer kalm” toen hij eenmaal zeker was van zijn arrestatie na aankomst in Minsk, aldus nog de vrouw.

Hij was “nerveus in het begin, maar toen hij zich realiseerde dat hij er niets aan kon doen, kalmeerde hij en accepteerde het,” zei een andere passagier, Mantas.

Sommige passagiers zeggen gezien te hebben hoe de jonge activist zijn koffers leegmaakte en voorwerpen aan zijn vriendin gaf toen hij er zeker van was dat het vliegtuig in Minsk zou stoppen.

In Minsk werd het toestel grondig doorzocht. Na zeven uur aan de grond, en oproepen door tal van Europese leiders en NAVO-leider Jens Stoltenberg om de vlucht en passagiers vrij te geven, vloog het vliegtuig met de overige passagiers uiteindelijk naar de bestemming in Litouwen.

Steun op luchthaven

De Litouwse premier Ingrida Simonyte ging naar de luchthaven van Vilnius om het vliegtuig te verwelkomen, net als enkele tientallen activisten van de Wit-Russische oppositie. Sommigen droegen vlaggen in de kleuren van de Wit-Russische oppositie op hun schouders en anderen droegen borden met de tekst “Ik ben/wij zijn Roman Protasevitsj,” of “Ryanair, waar is Roman?”

“We moeten onze solidariteit tonen om niet één voor één gebroken te worden,” zei één van hen, Aleksandr Glachkov (36). Hij zei dat de arrestatie van Protasevitsj een “misdaad” was.

“Terrorist”

Er lopen in Wit-Rusland verscheidene aanklachten tegen de journalist wegens zijn betrokkenheid bij de oppositie tegen president Aleksandr Loekasjenko. Protasevitsj, die in Polen woont, is de voormalige redacteur van het invloedrijke Wit-Russische oppositiemedium Nexta, dat opereert via berichtenplatform Telegram. Het kanaal bericht onder meer over de massale betogingen tegen het regime van Loekasjenko.

In november hebben de Wit-Russische veiligheidsdiensten (KGB), een erfenis uit de Sovjetperiode, zijn naam en die van de oprichter van Nexta, Stepan Poutilo, op een lijst geplaatst van “personen die betrokken zijn bij terroristische activiteiten”.

Nexta speelde een sleutelrol in de recente golf van protesten tegen de herverkiezing in 2020 van president Loekasjenko, die zijn ambt bekleedt sinds 1994.

Oppositieleidster in ballingschap Svetlana Tichanovskaja veroordeelde de arrestatie van Protasevitsj via Twitter. Ze stelt dat Loekasjenko de veiligheid van alle inzittenden op het spel heeft gezet door de Ryanair-vlucht aan de grond te laten zetten. Ze eist de onmiddellijke vrijlating van Protasevitsj en internationale sancties tegen Wit-Rusland.

Von der Leyen: “Kaping bestraffen”

Meerdere Europese leiders hebben het over een “kaping” van het vliegtuig en hekelen dat de veiligheid van de inzittenden in gevaar werd gebracht. Zo noemde de Poolse premier Mateusz Morawieckiop Twitter de arrestatie van Protasevitsj na het “kapen van een burgervliegtuig” een “daad van staatsterrorisme” die niet ongestraft kan blijven. Ook premier van Litouwen Ingrida Simonyte veroordeelde de “daad van staatsterrorisme”. De Litouwse gerechtelijke politie start een onderzoek.

Voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen liet weten dat “het schandalige en illegale gedrag van het regime in Belarus gevolgen zal hebben”. “De verantwoordelijken voor de Ryanair-kaping moeten gestraft worden. Journalist Roman Protasevitsj moet onmiddellijk vrijgelaten worden. De Europese Commissie zal morgen bespreken welke actie genomen moet worden.”

De gedwongen landing en mogelijke sancties tegen Wit-Rusland staan op de agenda van een buitengewone Europese top die maandagavond plaatsvindt in Brussel. Charles Michel, voorzitter van de Europese Raad, zal de kwestie aankaarten, zo deelde zijn woordvoerder zondagavond op Twitter mee. “Gevolgen en mogelijke sancties zullen bij deze gelegenheid worden besproken”, luidt het.

Wegens de aanhoudende onderdrukking van de democratische beweging in Wit-Rusland heeft de EU vorig jaar al sancties uitgevaardigd tegen onder meer de Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko. Er staan zo’n 60 personen uit de voormalige Sovjetrepubliek op de EU-sanctielijst. De strafmaatregelen betreffen inreisverboden en maken het mogelijk om vermogens te bevriezen.

Reactie VS

Ook de regering van de Verenigde Staten heeft de gedwongen landing van het passagiersvliegtuig en arrestatie van de opposant streng veroordeeld.

De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken schreef zondagavond (lokale tijd) op Twitter dat het een “brutale en schokkende daad van het Loekasjenko-regime” was. “Het leven van meer dan 120 passagiers, onder wie Amerikaanse burgers, werd in gevaar gebracht. Wij roepen op tot een internationaal onderzoek en coördineren met onze partners de volgende stappen. De Verenigde Staten staan achter het volk van Wit-Rusland.”

De VS eist ook “de onmiddellijke vrijlating” van de opgepakte journalist en blogger Roman Protasevitsj.

“De eerste berichten wijzen op de betrokkenheid van de Wit-Russische veiligheidsdiensten en het gebruik van Wit-Russische militaire vliegtuigen om het vliegtuig te begeleiden”, aldus Blinken. “Dat is zeer verontrustend en vereist een grondig onderzoek.”

Blinken zei in ook dat de VS de “vroegst mogelijke bijeenkomst van de Raad van de Internationale Burgerluchtvaartorganisatie steunt om deze gebeurtenissen tegen het licht te houden”.