Kenniseconoom Martin Hinoul waarschuwde in het begin van deze reeks dat ons onderwijs niet goed genoeg is voor de wereld van morgen. ,,Er is dringend een mentaliteitsverandering nodig'', zegt hij. ,,Vorm ondernemende, meertalige denkers. Haal het maximum uit jonge mensen. Stel hoge eisen. Jonge

brains

zijn nog heel soepel. Mis die kans niet.''

Het onderwijs is als de dood voor veranderingen. Minister van Onderwijs Frank Vandenbroucke (SP.A) is bijgevolg zeer voorzichtig. ,,Ik pleit voor vernieuwingszin'', zegt hij, ,,maar op basis van overleg en betrokkenheid, respect voor wat leerkrachten kunnen en het gezag dat ze moeten hebben.''

Welke kennis en vaardigheden moet het onderwijs jongeren meegeven voor morgen?

Vandenbroucke: ,,Ten eerste het trio creativiteit, deskundigheid en empathie. Wie morgen zijn mannetje of vrouwtje wil staan, móet deskundig zijn. In iets heel praktisch of meer theoretisch, maar het is ook heel belangrijk om mensen te kunnen aanvoelen. Een zakenman moet kunnen achterhalen wat de klant wil. Een loodgieter moet kunnen uitvissen wat er precies scheelt.''

,,De samenleving verandert heel snel. Elke dag word je wel met nieuwe technieken en technologieën geconfronteerd. Het onderwijs zal hoogstens de fundamenten kunnen neerzetten. Op die fundamenten zal je doorheen je leven meerdere huizen moeten bouwen en terug afbreken. Dat betekent dat het onderwijs jongeren vooral moet leren leren. Daarvoor moeten we de bekwaamheid ontwikkelen en vooral zin hebben om te blijven leren.''

,,Alle mensen worden met veel nieuwsgierigheid geboren, maar dat gaat jammer genoeg dikwijls verloren in het onderwijs. Laten we proberen het enthousiasme en de leergierigheid zoveel mogelijk te behouden. Al hoor je mij niet zeggen dat het op school altijd leuk kàn en móet zijn en dat we er voortdurend voor moeten zorgen dat leerlingen zich goed voelen. De school is geen pretpark!''

,,

Je moet vooral niet zeggen dat leren gemakkelijk is

, hoorde ik een afgestudeerde jonge man van Marokkaanse afkomst op een studiedag zeggen. Die man moedigt jonge allochtonen aan om hoger onderwijs te volgen. Hij heeft gelijk. Je moet een inspanning durven vragen. Jongeren uitleggen waarom het belangrijk is een diploma te halen.''

,,Het onderwijs moet ook grondigheid bijbrengen. Het kan niet meer even grondig als dertig, veertig, vijftig jaar geleden. Er zijn te veel onderwerpen bijgekomen die belangrijk zijn. Maar het is wel essentieel dat leerlingen het verschil weten tussen iets grondig en iets oppervlakkig kennen en kunnen. Dat moeten ze minstens in enkele vakken geproefd hebben.''

Niet zelfgenoegzaam worden

Is het onderwijs wel goed bezig? Eén op de acht jongeren verlaat het onderwijs zonder diploma middelbaar.

,,Dat zijn er absoluut te veel. Ons onderwijs is over het algemeen goed. Dat blijkt ook uit internationale onderzoeken. Onderwijs gaat in essentie om mensen die met kinderen werken. Een zeker conservatisme is dus verantwoord, maar we mogen zeker niet genoegzaam achterover leunen. Omdat de wereld èn de leerlingen veranderen. De eindtermen, dat zijn de minimale doelstellingen die we onszelf opleggen, zitten - denk ik - goed. Er is heel veel aandacht voor vaardigheden die steeds belangrijker zullen worden. De vraag is of we dat in de praktijk waarmaken.''

Heel wat leerkrachten kennen de eindtermen niet omdat ze vaak ondergesneeuwd worden in de leerplannen.

,,De leerplannen, die doorgaans door de koepels gemaakt worden, moeten goedgekeurd worden door de inspectie. Ik zeg niet dat er nergens problemen zijn maar ik hoor niet zeggen dat de meeste leerkrachten de minimale doelstellingen niet kennen.''

Leerlingen klagen dat de leerstof niet boeiend genoeg gegeven wordt. Schort er iets aan de didactiek van de leerkrachten?

,,Slagen we er voldoende in een grote dosis creativiteit in het secundair onderwijs te brengen? Dat is een kritische vraag die we moeten stellen. Maar dat is iets heel anders dan de didactische deskundigheid van leerkrachten in vraag stellen. Ik heb vertrouwen in hun stielkennis.''

,,Onderschat niet wat er allemaal op een leerkracht afkomt. Ze worden enórm bevraagd. Moeten meer opvoedingstaken op zich nemen. Vaak is er tevens een probleem van gezag. Ouders moeten tegen hun kinderen zeggen dat ze respect moeten hebben voor de leerkracht.''

,,Het kleuter- en lager onderwijs hebben de voorbije vijftien jaar veel vernieuwingen gekend. In het secundair onderwijs zou de onderwijsvernieuwing sneller mogen gaan. Daar is nog veel ruimte om het leren boeiender te maken en de leerstof meer geïntegreerd aan bod te laten komen. Dat is makkelijker in het basisonderwijs, omdat één leerkracht daar met alles bezig is.''

,,De meeste onderwijsvernieuwingen in het secundair gebeuren in het beroeps- en technisch onderwijs. Ik heb al fantastische voorbeelden gezien. In de ene school moesten de jongens een chassis voor zeilwagens ontwerpen en in elkaar steken. De andere school telde overwegend meisjes en die maakten de zeilen.''

,,Tijdens het monteren en het testen van de zeilwagens op het strand leerden de jongens en meisjes heel veel van elkaar. Op den duur stonden jongens mee die zeilen te strijken. (

lacht

) Dat is buitengewoon creatief en écht leren leren. Dàn mag leren leuk zijn. Voor dat soort aanpak moeten we meer aandacht hebben.''

Strenger voor scholen

Wat kunt u doen om onderwijsvernieuwing te versnellen?

,,De scholen voldoende bemannen en organisatiemodellen aanreiken, zodat echte teams ontstaan die ervaring kunnen uitwisselen en ook nog ruimte hebben voor zorg en begeleiding. Schoolgemeenschappen - dat zijn samenwerkingsverbanden tussen scholen - kunnen directies van heel wat technische en juridische beslommeringen ontlasten, zodat ze zich meer met de didactiek kunnen bezighouden.''

,,In de komende cao die we aan het onderhandelen zijn, wil ik tegemoetkomen aan de vraag naar meer omkadering. Maar geen lineaire verhoging van de staf, én selectief.''

Scholen hebben meer middelen gekregen voor het Gelijke Onderwijskansenbeleid. Maar het is veeleer een kwestie van aanpak dan van middelen, zegt de inspectie.

,,Meer personeel en middelen volstaan inderdaad niet. Er is ook een andere aanpak nodig, maar dat kan ik niet met een decreet regelen. Daarvoor reken ik op de inspectie. De inspectie moet zich niet met beuzelarijen bezighouden, maar zich op de essentie concentreren: wat zijn de zwaktes, moeilijkheden en risico's in een school? Welke resultaten worden er gehaald?''

,,Vandaag levert de inspectie een rapport af en daar stopt het, terwijl een doorlichting van een school het begin van een pad van verbetering moet zijn. We mogen niet langer tolerant zijn voor scholen - en die zijn er, maar het is gelukkig een minderheid - die te weinig kwaliteit afleveren.''

,,Ik ga kordater optreden! Oordeelt de inspectie dat een school het niet goed doet, dan zullen we die school verplichten zich te laten begeleiden.''

,,Om te achterhalen of wat we zo mooi op papier hebben gezet, in de eindtermen effectief ook waarmaken, moeten we meer testen en meten dan voorheen. Er hebben nog maar drie peilingproeven van eindtermen plaatsgehad. De resultaten waren doorgaans goed, maar voor het raadplegen van grafieken en tabellen bijvoorbeeld haalt slecht de helft de eindtermen. Dat is toch een oranje knipperlicht waar we de ogen niet voor mogen sluiten. Goed met informatie om kunnen is een van dé vaardigheden van de toekomst.''

,,We zullen het aantal peilingproeven tot twee per jaar opdrijven, met herhalingen. Er is een kalender in de maak tot het jaar 2018. Scholen nemen daar op vrijwillige basis aan deel en moeten de resultaten gebruiken om zichzelf een spiegel voor te houden. Ook als ze niet meedoen aan de peilingproeven. Ze kunnen soortgelijke testen opvragen. Ook zullen we die eindtermen eens herbekijken. Zijn ze adequaat? Niet te gedetailleerd? Maar dat is niet voor morgen.''

Ondernemingszin, waar de arbeidsmarkt zo om schreeuwt, staat niet in de eindtermen.

,,Dat belet scholen niet er iets aan te doen. Ondernemingszin gaat om initiatief nemen. Hoe blijven we nieuwsgierigheid prikkelen? Hoe krijgen we meer creatieve onderwijsmethoden? De Koning Boudewijnstichting heeft ooit onder de noemer

Accent op Talent

een grote brainstorm gehouden rond die vragen. Het eindrapport is een voorbeeld van hoe het moet.''

,,Dat vooruitdenken is in 41 proefprojecten omgezet. Ze gaan onder meer over het overbruggen van de kloof tussen basis en secundair onderwijs, een juiste studiekeuze maken, meer technologie in alle richtingen aan bod laten komen Ik hoop uit die proeftuinen conclusies te kunnen trekken tegen het einde van de legislatuur.''

Grote tanker op zee

Loert niet het gevaar dat het onderwijs de vooruitgang mist door zo sterk het accent te leggen op gelijke kansen?

,,Ik leef elke dag met die vraag. Daarom moet je heel goed de kwaliteit bewaken. We moeten scholen veel vrijheid geven, maar dat betekent dat ze ook beleidskracht moeten hebben. Dus meer zelfcontrole. Als je de lat hoog legt, bezielende leerkrachten wilt die vonken doen overslaan, dan moet je die leerkrachten goed opleiden en zeker meer praktijkervaring geven.''

,,Vandaar de hervorming van de lerarenopleiding. Regenten zullen zich voortaan in twee in plaats van drie vakken bekwamen. Zo zal hun vakkennis nog groter worden én komt er ruimte vrij voor vaardigheden zoals leren omgaan met kinderen die extra zorg vragen.''

Geen vernieuwingen zonder overleg met de basis, zegt u. Dat kan lang duren. Te lang.

,,Er is een gevoel van dringendheid nodig. Nog meer werken aan gelijke kansen is hoogdringend. De taalkennis, niet in het minst van het Nederlands, evenzeer. Het onderwijs is een grote tanker op zee. Dat schip van koers doen veranderen, is een heel delicaat manoeuvre, dat doe je heel behoedzaam. Maar juist omdat het een groot en ingewikkeld manoeuvre is, moet je als je beslist de koers te veranderen, tijdig beginnen. Maar niet door als een olifant door de porseleinwinkel te hollen.''